Ayasofya, ‘medeniyet’ ve ‘İslam Medeniyeti’ Yazı Dizisi -5-

4- İslam Medeniyeti hoşgörü medeniyetidir. İnsanı merkeze alan ve tüm insanlığa karşı hoşgörüyü esas alan bir medeniyet temelini kurmuştur. Bu medeniyet, üzerine kurulduğu inanç, adalet, sevgi, hoşgörü gibi ahlaki, siyasal, sosyal ve ekonomik yönü olan temel değerlerle veya bunlardan birisi ile de tanımlanabilir. Ancak bu temel değerlerden birisi esas alınacaksa, en kuşatıcı ve en kapsamlı tarif ‘İslam Medeniyeti bir hoşgörü medeniyetidir’ denebilir.

5- İslam Medeniyeti bir hukuk (fıkıh) medeniyetidir. Adalet temelli, zulüm karşıtı bir anlayışı ön planda tutar. İslam medeniyetinde çocuk, kadın, köle, engelli gibi kendi haklarını savunmakta zorlanan kesimler, İslam hukukunun çeşitli dallarında ve özellikle şahıs ve aile hukukunda, özel düzenlemelerle koruma altına alınmıştır.

6- İslam Medeniyeti bir kitap ve ilim medeniyetidir. İlim verileri üzerine medeniyeti bina eder. Buna bağlı olarak da tarih boyunca din-ilim kaynaşması ayrılmaz bir biçimde gerçekleşmiştir. Dolayısıyla İslamiyet bir ilim dinidir. Onun meydana getirdiği medeniyet de, her şeyden önce bir ilim medeniyeti olarak şekillenmiştir.

7- İslam Medeniyeti, geçmiş medeniyetlerin iyi, insanlık için faydalı unsurlarını reddetmemiş, terkipçi bir medeniyettir. İslam Medeniyeti, ‘Celbi Maslahat def’ü mazarrat’ (iyilikleri kazanmak, kötülükleri defetmek) esası üzerine şekillenmiştir. Dolayısı ile İslam medeniyetinin hakim olduğu bölge ve ülkelerdeki eski medeniyetlerin birikimlerine, kültür ve sanat eserlerine de düşmanca değil, dostça yaklaşılmıştır. Müslümanlar tarih boyunca cami ile kilise veya havrayı yan yana getirmekten çekinmemişlerdir. Ankara’da yan yana duran Hacı Bayram Camii ile Augustus Tapınağı (M.Ö. 20-25) ve İstanbul Darülaceze’deki cami-kilise-havra üçlüsü bunun en güzel örneklerindendir. Bu, İslam medeniyetinin “öteki” algısının düşmanlık duygusu ve imha amacı taşımadığını göstermektedir.

8- İslam Medeniyeti özgürlükler ve hürriyet medeniyetidir. İnanç, fikir, düşünce ve teşebbüs hürriyeti vb. hürriyet ve özgürlükler temel özelliklerindendir. Köleliğe ta baştan karşı çıkan ve yok etmeyi hedefleyen bir yapıya sahiptir. Esasen İslam ilkelerinin temel amacı, insanların inanç, can, mal, nesil, akıl gibi temel değerlerinin yanında ırz, namus ve manevi şahsiyetlerini de koruma altına almaktır.

9- İslam Medeniyeti bir denge ve itidal medeniyetidir. Yüce yaratıcı ve insanların kendileri aralarındaki ilişkilerinde, yaratılışa/fıtrata uygun, ifrat ve tefritten uzak, dengeyi ön plana alan bir medeniyet tesis eder. İslam Medeniyeti, Hint çileciliği, Hıristiyan ruhbanlığı gibi koyu mistik temayüllere izin vermez. Dünya için çalışmayı, dünya nimetlerinden meşru ve makul ölçüler çerçevesinde yararlanmayı öngörür. Kur’an yalnız dünyayı arzu edenleri eleştirirken, dünya ve ahiretin güzelliklerini birlikte isteyenleri övgüyle anar.

10- İSLAM, çeşitli ırk ve kültürlere mensup ulusların, milletlerin bir arada kardeşçe yaşayabilecekleri ahenkli bir temel üzerine medeniyet inşa etmiştir. Herkesi Âdem’in çocukları, Havva’nın kızları esası çerçevesinde, ‘İslam medeniyeti kardeşlik medeniyetidir’ demek herhalde yanlış olmaz. Çünkü İslam, insan haklarının ötesinde kardeşlik hakları getirmiştir. İnsan hakkı kardeşlik hakkına göre daha dar bir kavramdır. Kardeşlikte, insan hakkı da olduğu gibi, insan haklarının da ötesinde duygu ve sevgi de hâkimdir. İslam medeniyeti, cahiliye telakkisinde soy-sop ve kan birliğine veya asabiyet esasına dayalı bir anlayışa ve kavramına karşılık olarak, tevhid inancını esas alan manevi birliği, ‘yaratılışta eş – dinde kardeş’ anlayışı ile dayanışma ve paylaşma sorumluluğu üzerine kurulu bir toplum yapısı oluşturmuştur.

11- Nihayet İslam medeniyeti vakıf medeniyetidir. İslam medeniyetinde vakıf, bir malı insanların yararına olmak üzere Allah yoluna adamaktır. İslam’ın zekât, sadaka-ı cariye, karz-ı hasen, infak, in’am ve ihsan gibi değerleri Müslümanları vakıf kurmaya yöneltmiştir. Tarih vakıf medeniyeti ile korunmuş ve sanat ve sanatkârın kimlikleri vakıf medeniyeti ile muhafaza altına alınmıştır. Bu vakıf kurumları, İslam medeniyetinin tapularıdır.

(Kaynak: Prof. İbrahim SARIÇAM, İslam Tarihi ve Medeniyeti 14/77, Siyer Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.)

‘ADİL BIR SISTEM/DÜZEN’ kuruluncaya kadar UYARILARIMIZ devam edecek…